Weerbaarheid

Hoe kunnen we onze kinderen helpen weerbaar te zijn?

Nederlandse jongeren zijn de gelukkigste ter wereld, maar sinds corona ons leven beheerst, geeft een derde van hen het leven een onvoldoende. Veel jongeren zeggen dus in een relatief korte periode onderuit te gaan, constateert pedagoog, filosoof en jurist Ron Ritzen. Is het gevoel van tevredenheid en geluk zo broos, dat ze een tegenslag als corona niet kunnen opvangen? 
Moeten we onze kinderen dan niet helpen weerbaarder te zijn? Want tegenslagen horen toch bij het leven? ‘Ons leven zoals dat was, is vermoedelijk sowieso niet houdbaar. Dus gebruik deze crisis maar om ook na te denken hoe je daar mee omgaat.’

Tweederde van de jongeren geeft hun leven dus nog een voldoende. Is dat niet heel positief? 
Jazeker, maar er zijn cijfers die nog somberder zijn en het is wel opvallend dat veel jongeren in een paar maanden tijd in hun beleving van de meest gelukkige van de hele wereld naar ‘een onvoldoende’ gaan. 

Begrijpt u het wel?
Zeker. Sommige mensen zeggen: wat zeuren ze eigenlijk? Dat deel ik niet. Als jongeren aangeven wat ze belangrijk vinden, hebben ze het over de omgang met vrienden en familie, samen dingen doen en school. Drie van die vier staan nu sterk onder druk. In de levensfase waarin zij zitten, hebben jongeren er veel last van. Dus ik neem hun signalen ook serieus.

Toch maakt u zich zorgen.
Ja, want tegenslagen zullen er altijd zijn. Je weet niet wat die tegenslagen in de toekomst zullen zijn en hoe die zich manifesteren, maar we moeten weerbaar genoeg zijn om daarmee om te kunnen gaan. Weerbaarheid is iets zo fundamenteels, dat moet je altijd kunnen opdelven.

Wat ís weerbaarheid? 
Weerbaarheid is kunnen omgaan met tegenslagen en die in een perspectief kunnen zetten. Je afvragen: wat gebeurt er nu en wat betekent dat voor mij? Waarom sta ik er in zoals ik er in sta? En wat kan ik leren van de positie waarin ik nu zit?
Weerbaarheid is dus: een beetje tegenwicht geven aan en reflecteren op je situatie. Hoe verhoud ik mij tot wat mij overkomt? Dat is niet eenvoudig. Maar het lijkt me een taak voor ouders om het daar met hun kinderen over te hebben. 

Ons leven zoals dat was, is vermoedelijk sowieso niet houdbaar. Dus gebruik deze crisis maar om ook eens na te denken hoe je daar mee omgaat. Je kunt halsstarrig vasthouden aan wat we hadden, of nadenken over de vraag hoe we hier wereldwijd samen beter uitkomen. Die vraag gaat iedereen aan. 

Herkent u de behoefte van ouders om je kind te behoeden voor tegenslagen?
Natuurlijk. Ouders kunnen zich enorm machteloos voelen als hun kinderen iets naars overkomt en merken dat ze daar geen grip op hebben, als ze bijvoorbeeld gepest worden op school. Als je kind verdriet heeft, wil je het troosten en met die reflex is ook helemaal niks mis. Dat hoort bij je natuurlijke gevoel als ouder: als het om je kinderen gaat, ben je enorm kwetsbaar. Ik denk dat die reflex ook niet negatief is, maar je kunt er wel in doorslaan. 

Wanneer sla je er in door?
Als je alle problemen en moeilijkheden voor je kinderen uit de weg ruimt, of hun opgaven van hen overneemt. Dan help je ze juist niet om weerbaarheid te ontwikkelen. 

Waarom is weerbaarheid belangrijk? 
Allereerst dus om beter om te gaan met tegenslagen. Maar weerbaarheid is ook belangrijk in het leven van alledag. Er komen in onze maatschappij zoveel impulsen, verlangens en eisen op je af, dat het goed zou zijn dat ouders hun kinderen leren daarop te reflecteren. Waar sta ik nu en hoe ga ik daarmee om? Zo kun je je kinderen helpen grenzen te stellen. Dat is overigens iets anders dan het bijltje erbij neer te gooien. 

Weerbaarheid kan juist helpen om niet apathisch of gefrustreerd te reageren, maar er ook niet meteen met een gestrekt been in te gaan, of zondermeer je instinct of je driften te volgen. Niet meteen reageren, maar proberen een stapje terug te doen.

Daarin speelt ook mee hoe je in de samenleving staat. Reflectie op je situatie kan helpen niet alleen je eigenbelang na te streven, maar ook naar anderen te kijken: ik heb hier last van, maar hoe zit het met anderen, bijvoorbeeld met de kwetsbaren in onze samenleving? 

U spreekt er ook docenten op aan.
Oudere kinderen vinden vooral belangrijk wat hun peergroup vindt. Daarom moet het onderwijs meer ruimte maken voor kringgesprekken. Dat doet het ook wel, maar dat staat wel wat onder druk.

Wat is de rol van ouders? 
Het is belangrijk dat je in de opvoeding regelmatig het gesprek aangaat over wat je kinderen ervaren en waar ze daarin hun mogelijkheden en hun onmogelijkheden zien. Welke eisen voelen ze en hoe gaan ze daarmee om? 

Dat is een lastige opgave.
Dat is zeker lastig, dat merk ik zelf ook. Als ik met mijn zoons om de tafel ga zitten voor een goed gesprek, zitten ze uit hun ooghoeken al naar iets anders te kijken. Maar je kunt wel je momenten pakken. Een paar weken terug had mijn zoon de stemwijzer ingevuld en daar zei hij iets over. Toen ontstond een heel natuurlijk gesprek over wat hij belangrijk vindt. 
Je moet daar wel voor openstaan en het gesprek ook aangaan. Dat betekent dat je het als ouder zelf ook niet te druk moet hebben.

Kunt u zich voorstellen dat jongeren soms vinden dat zij de prijs betalen voor de kwetsbaarheid van ouderen?
Ik merk dat sommige mensen of partijen proberen de coronacrisis als generatieconflict te framen: de ouderen zitten de jongeren in de weg. Die weg moeten we niet op, denk ik. 
Er is gelukkig wel een bodem voor een vruchtbaar gesprek: uit onderzoek blijkt dat studenten in het hoger onderwijs niet in de eerste plaats gaan voor een goede baan en een hoog salaris, maar dat een relatief groot aantal relaties met anderen, zelfontwikkeling en altruïsme belangrijker vinden.’ 

Interview: Marijke Verduijn