‘Laat kinderen zien dat de wereld vooruitgaat’
Filosoof en journalist Ralf Bodelier is een hartstochtelijk verdediger van een realistische levenshouding. Want anders dan je zou verwachten, leidt juist realisme tot een bemoedigende blik op onze wereld. ‘Ja, wij, mensen veroorzaken zonder meer problemen; maar wij maken de wereld ook rijker, veiliger, kleurrijker en interessanter.’
‘Op veel terreinen boeken we onmiskenbaar vooruitgang, maar we lijken dat steeds minder zien’, zegt Bodelier. ‘Veel jongeren hebben zo’n somber beeld van onze wereld dat ze zelfs twijfelen of ze wel kinderen moeten krijgen. Dat is erg, want zij moeten het leven nog aangaan.
Het is ook niet realistisch, want we spannen ons al heel lang in om de wereld tot een betere plek te maken. En dat lukt veel beter dan we doorgaans denken.
Waar denk je dan aan?
Dan denk ik aan armoede, honger en kindersterfte, die wereldwijd sterk zijn gedaald. Of aan de emancipatie van vrouwen en seksuele minderheden, die juist sterk is toegenomen. Aan de uitstoot van CO2, die in de westerse wereld snel afneemt en waarvan experts denken dat die in 2027 ook wereldwijd gaat dalen.
Er vallen ook steeds minder doden door het klimaat. Toen we in 1924 nog met 2 miljard mensen waren, eisten stormen, droogte, overstromingen en hittegolven jaarlijks zo’n 400.000 doden. In 2023 waren we met 8 miljard mensen en stierven nog geen 10.000 mensen ‘aan het klimaat’. Wanneer je die cijfers met elkaar verrekent, komt je op een daling van 98 procent.
Dat klinkt vreemd, want het klimaat is nog steeds gevaarlijk en door de klimaatverandering wordt het zelfs gevaarlijker voor de mens, maar we beschermen ons er ook steeds beter tegen. We hebben steviger huizen, hogere dijken, betere cv of airconditioning, meer drainage en irrigatie, snellere waarschuwingssystemen, betere vluchtroutes …
Maar niet alles gaat toch goed?
Nee, natuurlijk niet. Ik heb het over vooruitgang, niet over wonderen. Ik maak me grote zorgen over twee ontwikkelingen. De democratisering neemt wereldwijd weer af – denk aan Rusland, maar ook aan de VS onder Trump.
En het aantal conflicten en oorlogsdoden neemt toe. Al moeten we ook hier naar de data kijken. In een braaf jaar als 1953 stierven wereldwijd 11 mensen per 100.000 mensen door oorlogsgeweld. In 1983 waren het er 4,5 per 100.000 en vandaag zijn het er 3 per 100.000. Dat zijn er nog steeds veel te veel, maar we moeten stoppen met domme slogans als ‘de wereld staat in brand’. Dat is simpelweg niet waar.
Hoe komen we aan dat sombere wereldbeeld?
Dat komt vooral door de nieuwsmedia, die ons de hele dag overspoelen met slecht nieuws. Veel journalisten denken dat het brengen van slecht nieuws de essentie is van hun vak. Ik ben daar zelf ook schuldig aan, want ik werkte lang als journalist en was vijftien jaar docent aan de School voor Journalistiek en ook ik vertelde vroeger aan mijn studenten: ‘Goed nieuws is geen nieuws’.
Dus een neergestort passagiersvliegtuig haalt per definitie het Journaal. Maar dat in 2017 niet één passagiersvliegtuig neerstortte en vier miljard mensen een vliegtuig instapten en duizenden kilometers verderop veilig weer uitstapten, zul je in het Journaal niet horen.
Wij journalisten zouden veel verantwoordelijker met alarmistisch nieuws om moeten gaan. Als je alleen negatief nieuws brengt, is dat niet alleen eenzijdig, maar ook ontwrichtend. Wie steeds alleen maar hoort wat slecht gaat, gaat ook denken dat het dramatisch met ons is gesteld. Dat is voor volwassenen al moeilijk, maar voor kinderen – die nog zeventig jaar voor de boeg hebben – is dat verwoestend.
Maar je moet toch wel benoemen wat er misgaat?
Natuurlijk. Er zijn nog steeds 800 miljoen extreem armen, er zijn oorlogen in Oekraïne, Darfur en Israël, het fascisme maakt een griezelig come back, enzovoorts. Je moet die problemen allemaal benoemen, en dat is dan ook wat 24 uur per dag op ontelbare nieuwsmedia gebeurt.
Maar laat dan ook zien dat we oplossingen hebben en wanneer die oplossingen werken. Nieuwsmedia vertellen ons in geuren en kleuren wanneer een oorlog uitbreekt maar nooit wanneer een oorlog ophoudt.
Zeggen mensen daarom bij onderzoeken vaak: “met mij gaat het goed, maar met de wereld gaat het slecht”?
Ja, precies. Ze weten dat hun eigen leven er best prima voorstaat, maar na een avondje televisie kijken denken ze dat het overal elders beroerd gaat. Maar die zin “Met mij gaat het goed, met de wereld gaat het slecht”, hoor je overal ter wereld. Daar is dus iets mis, he? Wanneer het met ons allemaal goed gaat, kan het met de wereld niet slecht gaan.
We moeten weer leren om te vertrouwen op onze eigen waarneming. En op data. Zoek ze op, bijvoorbeeld op die fantastische website Our World in Data. Dan zie je hoe we wereldwijd steeds meer ziektes uitroeien, dat de criminaliteit in Nederland al dertig jaar daalt, dat we ons steeds beter aanpassen aan het veranderende klimaat.
En kom vervolgens in actie om dat proces verder te versterken. Ik sprak een tijdje geleden een docent die een les had gegeven over overbevolking. Hij liet de kinderen de website van Greenpeace bestuderen. Sommige kinderen begonnen te huilen: zó slecht gaat het met de wereld. Zo moet het dus niet. Je moet een kind niet zomaar blootstellen aan clubs als Greenpeace.
Wat betekent dit voor ouders?
Ouders moeten zich eens achter de oren krabben waar ze het nieuws vandaan halen dat ze aan hun kinderen doorvertellen. Het is veel beter om je kinderen te bemoedigen met vooruitgang. En om hen aan te zetten daar hun steentje aan bij te dragen.
Binnenkort verschijnt een nieuw boek van Rutger Bregman ‘Morele Ambitie’, waarin hij jongeren oproept hun talenten niet langer te verkwanselen in bullshit jobs, ook al verdienen ze daar veel geld mee.
Jongeren moeten weer worden aangesproken op hun morele ambitie, aan de ambitie om bij te dragen aan de oplossing van grote wereldproblemen. Maar net zo belangrijk is om bij kinderen vertrouwen te wekken in de wereld waarin ze leven.
Hoe doe je dat met je eigen kinderen?
De enige manier om je kinderen vertrouwen te leren, is door hen vertrouwen te geven. Mijn vrouw Mirjam en ik hebben onze kinderen daar in opgevoed: ga maar, zoek je eigen weg, vraag maar om hulp wanneer jullie er niet uitkomen. Jullie kunnen het. Wij doen dat vanuit de gedachte dat de wereld een stuk veiliger is dan je doorgaans hoort.
Op haar 18e trok onze dochter Emma in haar eentje door India. Tuurlijk hielden we ook een beetje ons hart vast, maar toch moedigden we het aan. Niet alleen is de kans dat haar iets overkomt minimaal, we vonden het vooral een goed idee omdat reizen ons zoveel kan brengen.
Soms namen onze kinderen het wel erg letterlijk. Onze zoon David fietste toen hij 14 was onder schooltijd naar Parijs. Met vrijwel geen geld bij zich. Maar hij kwam aan. Een week later hebben we hem, hongerig en vervuild op Gare du Nord opgehaald. Hij noemt het nu het beste wat hij ooit heeft gedaan.
Ben jij uitsluitend bevestigd in je vertrouwen?
O nee hoor. Maar ik vertrouw mensen wel vrij snel. En ik word zelden besodemieterd.
Wat kan vertrouwen schaden?
Cynisme en angst. De cynicus zegt “Het is niks, ’t was niks en ’t zal ook nooit wat worden”. Ouders die cynisch zijn slaan niet alleen de nieuwsgierigheid van hun kinderen dood, maar ook hun ‘morele ambities’ Ik plaats daartegenover: “De wereld is slecht, maar een heel stuk beter dan vroeger en de wereld kan en moet nog véél beter.”
Angst is al net zo funest. Angstige ouders proberen hun kinderen af te schermen voor nieuwe situaties, nieuwe ideeën en nieuwe mensen. Dat is een groter gevaar dan hen te leren vertrouwen. Je kunt beter proberen je kinderen nieuwsgierigheid naar het nieuwe en empathie voor andere mensen bij te brengen. Moedig hen aan zich te verdiepen wat in andere mensen omgaat. Dan zullen ze leren dat de meeste mensen deugen.’
