Tine heeft een samengesteld gezin: ‘Geef het tijd en ruimte, en respecteer de orde’

Toen Tine Maenhout haar man ontmoette, had ze al een dochter van twee. Ze gingen al snel samenwonen. ’s Nachts lag Tine wel eens wakker: hoe kon ze die twee van elkaar laten houden? En hoe kon ze beter tegemoetkomen aan de verwachtingen van haar partner? Toen ze samen nog een dochter kregen, veranderden de verhoudingen weer. Ze schreef er een boek over, waarin ze deskundigen en andere ouders de hemd van het lijf vroeg. Wat ze in ieder geval leerde: wie gescheiden is, wil zo snel mogelijk weer een nieuw kerngezin. Maar dat kan niet. ‘Geef het tijd en ruimte. En respecteer de orde.’

Acht jaar verder blijft ze nog steeds bijleren. ‘De kinderen worden ouder. Wij zijn langer bij elkaar. En ook de relatie met de vader van mijn oudste dochter verandert nog altijd. De goede kant op, maar het is een blijvende oefening om daar als gezin mee om te gaan.

De vader van mijn oudste dochter woont in het buitenland en komt onregelmatig naar België. Indertijd hebben we een scheidingsovereenkomst gesloten waarin we afspraken hebben gemaakt over wanneer hij zijn dochter zou zien. Die hebben we grotendeels losgelaten. We hebben als twee volwassen mensen gekeken: hoe kunnen we in deze situatie zorgen dat hij zijn dochter zo vaak mogelijk kan zien? Zo overleggen we ook per vakantie: wat zijn onze plannen? Wat zijn jullie plannen? En hoe kunnen we het zo regelen dat het voor beide gezinnen een zo fijn mogelijke vakantie wordt?

Meedeinen op de uitdagingen

Dat zou vroeger moeilijker zijn geweest, omdat we ons echt aan de afspraken wilden houden. En vrienden zeiden ook, met de beste bedoelingen: “Hou vast aan die scheidingsovereenkomst. Dan heb je rust.” Eerst deed ik dat ook, omdat ik zoekend was. Maar op een gegeven moment dacht ik: ja, maar in onze situatie werkt het echt niet. En voor mij werkt het ook niet, want ik kan ook mijn buikgevoel niet meer volgen.

Het vraagt wel iets – en vooral ook van onze partners. Die moeten meebewegen op de afspraken die wij maken. Maar we merken dat hoe meer we ons daarin oefenen, hoe stabieler de situatie wordt. Ik denk niet dat dat voor alle gezinnen zo is, maar bij ons zijn er daardoor wel veel minder conflicten en wrijvingen. We blijven meedeinen op de uitdagingen die op ons af blijven komen. Daardoor worden we als gezin nog altijd sterker.

Je kwam er, met anderen, achter dat zo’n nieuwe relatie vaak is gebouwd op verdriet of minstens op verwerking.

Ja. Ik had veel verdriet om het verlies van mijn partner, want het was niet mijn beslissing om te scheiden. Ik had de breuk met mijn vorige partner nog niet helemaal goed verwerkt denk ik. En toen kwam ik een hele fijne man tegen en wilde ik zo goed mogelijk opnieuw beginnen. Dus ik hoopte dat mijn nieuwe partner een soort van vaderrol zou opnemen. Ik wilde dat kerngezin zo graag samen terug boetseren. Maar dat kan niet. Dat kerngezin komt nooit terug, want één van de ouders ontbreekt.

Ik heb gemerkt dat dat ook voor veel andere mensen geldt. Ik zie hoe hard mensen na een scheiding in paniek zijn en hoe graag ze zo snel mogelijk opnieuw willen starten. Het idee dat je een kerngezin hoort te hebben, zit nog heel diep ingebakken. En als dat niet lukt, voelt dat als falen. Maar ik denk dat je echt moet kijken naar wat je overkomen is in die relatiebreuk en ook en vooral naar wat je eigen rol is geweest. Dat wil niet zeggen dat je geen andere relatie kan beginnen. Dat kan ook heel helpend en helend zijn in je verdriet en je rouwproces, maar plaats alles wel in het juiste perspectief.
Als ik na al die jaren één tip zou mogen geven – en zeker als er kinderen zijn: neem tijd. Neem echt tijd om eerst voor jezelf te zorgen en om die breuk min of meer een plek te geven.

Je maakt ook duidelijk hoe zwaar het is voor kinderen. Je eigen dochter kreeg binnen drie jaar een man in huis, een zusje erbij en ook bij haar vader een zusje.

Voor kinderen is een scheiding heel ingrijpend. Wij zijn kort na haar geboorte uit elkaar gegaan, dus mijn oudste dochter heeft niet meegemaakt dat haar vader en ik samenleefden. Maar ik heb geleerd dat het belangrijk is te proberen een relatie op te bouwen en elkaar te respecteren als vader of moeder. Geen ruzie te maken waar je kinderen bij zijn. En ook naar het kind toe te benoemen: “Ik mag jouw vader graag als jouw vader.” Ik probeer echt te zien dat we er allebei, op onze manier, zijn als haar ouders. En dat wil ik omarmen op een manier die ook de afstand respecteert die we nodig hebben.
Soms zeg ik tegen Molly: “Nu lijk je echt op pappa.” Daarmee zeg ik op een speelse manier: dat vind ik leuk. Dat is voor kinderen belangrijk.

Ik heb met vallen en opstaan ook geleerd dat er bij een samengesteld gezin een andere rangorde komt. In een kerngezin zijn de partners eerst samen partner voordat de kinderen komen. In een samengesteld gezin zijn je eigen kinderen er eerst. Dat betekent dat mijn dochter geregeld voor mij op de eerste plaats komt en mijn partner op de tweede plaats. Je eigen kind was er eerst en moet – onder jou – op die eerste plaats blijven staan. Dan krijgt iedereen een betere plek.

Dat is niet gemakkelijk. Uiteraard wil je je nieuwe partner graag op de eerste plaats zetten. Je bent verliefd, je woont weer samen – en dan wil je de oude situatie terug: hij en jij en alle kinderen daaronder. Maar dat werkt niet. Iedereen voelt dat dat zo is, maar het wordt niet vaak uitgesproken of geschreven, omdat het kerngezinidee nog altijd overheerst.

Het is een enorme opluchting geweest om dat te gaan zien en begrijpen, ook voor mijn huidige partner. Hij hoeft ook niet meer voor twee kinderen op een gelijke manier te zorgen.

Je laat voorbeelden zien van onorthodoxe nieuwe relaties. Een moeder die niet gaat samenwonen omdat één van haar dochters dat echt niet wil. Partners die niet samenwonen, maar elk weekend met beide gezinnen gaan sporten en een pizza eten. Maar ook een nieuwe partner die komt inwonen, zich nadrukkelijk met de opvoeding bemoeit en dan toch weer verdwijnt.

Het is heel moeilijk en pijnlijk voor een kind als een nieuwe volwassene, die je nog nauwelijks kent, autoriteit over jou krijgt in je eigen huis. Ik denk dat je tegen je kind kan zeggen: “Ik heb iemand ontmoet waar ik van hou. Als je die graag eens wil zien, dan kan dat. Maar het is niet jouw pappa, of mamma. En onze relatie verandert niet.” En je mag ook zeggen: “Ik wil graag gaan samenwonen en kijken hoe dat gaat.” Maar respecteer de reactie van de kinderen.

Als mijn partner en ik nu uit elkaar zouden gaan en iemand ontmoeten, dan zouden we, denk ik, niet meer gaan samenwonen. Rustig aan, we zien wel. Er zijn zoveel boeiende relatievormen, die je kan uittesten.

Achteraf gezien was wat wij deden toch best wel een uitdaging. Ik had de scheiding nog niet helemaal verwerkt, maar we gingen samenwonen, er kwam nog een kindje, we kochten samen een huis. Ik heb er geen spijt van, maar ik zou nu toch zeggen: neem de tijd en plak het niet te snel aan elkaar.

Je wilde graag dat je nieuwe partner en je kind van elkaar zouden gaan houden. Is dat belangrijk?

Ja, dat is belangrijk, maar hoe dat precies verloopt, is eigenlijk niet helemaal jouw zaak. Sterker nog: hoe meer ik dat wilde, hoe minder het lukte, want mijn partner voelde zich onder druk gezet. Toen ik dat kon loslaten, kwam het vanzelf – op een manier die bij hen past. Hoe minder ik stuur, hoe meer zij elkaar vinden. Je kind moet kunnen zeggen: “Ik mag jouw partner niet.” “Ja, ik snap dat. Dat kan.” Of: “Ik vind je partner leuk.” “Nou, wat fijn!”

Hoe belangrijk zijn de verwachtingen van je nieuwe partner?

Hij wilde het natuurlijk heel goed doen en hij heeft ook opvattingen over de opvoeding. Wat moet je daarmee? Zeker als er nog een kind van jullie samen komt? Bij de dochter die we samen hebben, beslissen we samen en geef ik de ene keer toe en de andere keer niet. Bij mijn oudste dochter vraag ik advies en daar denk ik over na en hou ik rekening mee, maar is de laatste stem die van mijzelf. En als ik overleg, overleg ik in de eerste plaats met haar vader.

Ook dat is een leerproces. Zeker als je een lastige scheiding hebt gehad. Maar je kunt de verwachtingen van je partner over de opvoeding of hoe je met je ex en zijn familie omgaat niet zondermeer inlossen, en het is ook niet juist. Dat betekent dat ik tegenover mijn nieuwe partner mijn poot soms moet stijfhouden. Wel met respect. Niet: wat jij vindt, kan mij niet schelen.

Je kunt in een samengesteld gezin geen rekening houden met alle verwachtingen. Je hebt je kind, je ex, je nieuwe partner, en alle grootouders. Ik ben ooit ingestort, omdat ik met iedereen rekening wilde houden en het zo goed mogelijk wilde doen. Dat ging ten koste van mezelf en achteraf bekeken ook ten koste van de anderen. Dat is niet houdbaar.

Je vraagt ook aandacht voor de positie van grootouders.

Ja, zeker. De relatie tussen een kind en grootouders is belangrijk. Grootouders blijven altijd grootouders. In het begin was dat bij ons moeilijk. Het was een kluwen want we moesten allemaal op adem komen. Ik heb geprobeerd die conflicten achter me te laten. Dat ging met vallen en opstaan en we hebben er echt tijd voor nodig gehad, maar het is belangrijk dat we het verleden konden loslaten. Dat is voorbij. Op een gegeven moment is het tijd om te leven en de deur weer open te zetten.

Natuurlijk is dat zoeken. We moesten een drempel over en elkaar weer uitnodigen in de familie, maar het gaat nu allemaal goed. We zien elkaar geregeld en weten dat we welkom zijn bij elkaar. Het komt echter niet vanzelf. En het is een bewuste keuze om voor de weg vooruit te gaan.

Wat is het belangrijkste dat jij hebt geleerd?

Geef het tijd en ruimte. Zorg voor jezelf, zorg voor je kinderen, zodat rouwprocessen de ruimte krijgen, zodat er weer zuurstof kan komen. Zodat de kinderen gesteund worden. Je hoeft je relationele leven niet helemaal stop te zetten, maar zorg voor jezelf, zodat je weer in vorm kan komen en vanuit een zeker evenwicht beslissingen kan nemen.

Respecteer de orde. Je eerste verantwoordelijkheid ligt bij de kinderen die er al waren.
De tweede bij je relatie en bij de kinderen die daarna gekomen zijn. Dat inzicht was voor ons belangrijk.

En durf, als je weer iemand ontmoet, de mogelijkheden te zien. Het wordt nooit meer opnieuw een kerngezin, maar er zijn zoveel fijne mogelijkheden. Ik ken : latrelaties, niet samenwonen maar wel elk weekend samen iets gaan doen, alleen de vakanties samen doorbrengen, of wel samenwonen maar met realistische afspraken.

Wees creatief. Laat het zo weinig mogelijk vanuit kwetsuren ontstaan en zoveel mogelijk vanuit levenslust. En met levenslust bedoel ik dat de wonden wat geheeld zijn voordat er opnieuw wordt gebouwd. Dan komt het wel goed, denk ik.’

Interview: Marijke Verduijn
Foto: Tine Maenhout en haar samengestelde gezin

Tine Maenhout is schrijver en journalist en woont in België. Ze schreef onder meer Jij, ik, hij, zij & al de kinderen. De wondere chaos van een samengesteld gezin.