Maatschappelijke Diensttijd in de knel: ‘Je leert niet voor de school, je leert voor het leven.’

Erik Jan Koeman is docent lichamelijke ontwikkeling op het 4e Gymnasium in Amsterdam. Hij is ook de drijvende kracht achter de Maatschappelijke Diensttijd voor 4e- en 5eklassers – die ze deels onder schooltijd mogen uitvoeren. “Ik wil dat onze gymnasiasten leren dat zij hun kennis en talenten kunnen inzetten voor de maatschappij. En dat zij de kans krijgen zich daarin te ontwikkelen. Leerlingen zitten niet alleen op school om te leren, maar ook om te leren leven.’

‘Onze Maatschappelijke Diensttijd komt eigenlijk voort uit het project Zingeving op het 4e Gymnasium. Daarin laten we leerlingen in de 2e klas twee dagen buiten hun eigen bubbel kijken. Op dag 1 komen ze in aanraking met vluchtelingen. Dan zien ze: hé, die hadden eigenlijk net zo’n leven als wij: met school, vrienden, hobby’s en een mobieltje. Alleen moesten zij vluchten. En op dag 2 gaan ze langs bij mensen die ook theoretisch zijn opgeleid, maar die in hun werk niet gaan voor het geld of een mooie auto, maar iets willen bijdragen aan de samenleving.

Zo gingen we ook op bezoek bij Ympact020. Dat biedt verschillende Maatschappelijke Diensttijdtrajecten aan en matcht organisaties met gemotiveerde Amsterdamse jongeren. Na een paar jaar dachten we: zou het niet leuk zijn als onze leerlingen daaraan mee kunnen doen? Zo is het balletje gaan rollen.

Nu kunnen alle vierde- en vijfdeklassers ervoor kiezen om een half jaar lang mee te lopen met een maatschappelijke organisatie. Daarvoor mogen ze een dagdeel per week school missen. Sommige leerlingen willen liever geen lessen missen en doen het liever in het weekend. Anderen willen wel een paar uur missen; dat helpt hen om focus te houden op school. Onze verzuimcoördinator weet precies welke leerling op welk dagdeel op welke vrijwilligerslocatie is – en dus niet op school.

Niet verplicht

Het is bewust niet verplicht. Het is hun eigen ontwikkeltraject. En in de organisatie waar ze vrijwilligerswerk doen, worden ze echt als werknemer gezien en aangesproken op hun verantwoordelijkheid. Als ze er verplicht zitten, zitten ze er toch anders.

Zelf kiezen

Ze mogen helemaal zelf kiezen welke uren ze voor MDT missen. Vaak kiezen ze strategisch: ik wil geen wiskunde missen, want dat heb ik te hard nodig. Het helpt docenten ook om realistisch te zijn: het is maar een vak; er zijn belangrijker dingen in het leven
Wie het traject afmaakt, krijgt een certificaat. Dat is fijn voor hun cv. Maar minstens zo belangrijk is dat ze buiten hun eigen bubbel leren kijken.

Stoere jochies

In het eerste jaar hoopten we op 7 deelnemers, maar tot onze verbazing meldden zich 23 kinderen aan. In alle soorten en maten: van stoere jochies tot idealistische wereldverbeteraars. Ieder met een eigen reden. “Ik zit een beetje vast in m’n vriendengroep en ik denk dat dit me helpt met nieuwe mensen om te gaan.” “Ik wil wel iets doen, maar weet niet goed waar te zoeken.” “Ik wil wel eens buiten m’n hockeybubbel kijken.” Een meisje dat nog twijfelde of ze geneeskunde wilde gaan studeren, werd gastvrouw op een afdeling in het ziekenhuis.

Een groepje van drie vrienden kookte vorig jaar elke dinsdag van 13.00 tot 20.00 uur bij Resto Van Harte, waar mensen met een stadspas voor 7,50 een driegangendiner krijgen. Daarin zat heel veel eigen tijd. Ik vroeg waarom ze dat deden en toen zei een van die jongens: “Ik zie het zo: ik kon nog niet koken en krijg daar nu een opleiding in. Mijn ambitie is om beter te leren koken dan m’n moeder. Als ik die ambitie kan inzetten door iets te doen voor mensen die het anders niet kunnen betalen, is dat toch mooi?”

Inmiddels doen er veel meer leerlingen mee dan we oorspronkelijk dachten: vorig jaar 42 en dit jaar 43. Als je na een paar weken denkt: ik zie het toch niet zo zitten, of: het is toch te druk – dan mag je stoppen. Dat gebeurt vrijwel nooit. Van de 42 leerlingen van vorig jaar hebben 39 hun certificaat gehaald. Dus ze kiezen er weloverwogen voor en maken af waar ze aan begonnen zijn. Dat werkt doordat we hen heel erg de ruimte te geven.’

Buiten je bubbel

Als jongere denk je al gauw dat jouw werkelijkheid voor alle mensen geldt. Daarom is het heel waardevol om buiten je eigen bubbel te kijken en te ontdekken dat het vaak veel genuanceerder ligt dan je altijd had gedacht.

Een meisje dat theaterwetenschappen wil gaan studeren en met daklozen een voorstelling maakte, zei achteraf: “Ik kende daklozen alleen als mensen die op straat om geld vragen, maar er zijn ook mensen met werk en een pak die in hun auto leven, omdat ze even pech hebben gehad.”‘

Waar sta je voor?

In de praktijk gaat het zo: wij – en oud-leerlingen die het traject al eerder volgden – vertellen erover op school. Wij voeren ook de intakegesprekken met de jongens en meisjes die zich aanmelden. Dan krijgen ze een 2-daagse training bij Ympact020: wie ben jij, waar ben je goed in, wat vind je belangrijk, waar sta je voor? Dan zoeken ze zelf een plek. Ze moeten dus zelf contact leggen en afspraken maken. Ympact kan hen wel helpen met een netwerk en begeleidt ze ook verder op de werkplek.

Wij blijven als school wel betrokken. Als we ze tijdens het traject op school zien, vragen we natuurlijk wat ze doen en hoe het gaat. En we zijn ook betrokken bij de uitreiking van het certificaat.

Onder het nieuwe kabinet dreigt de subsidie voor MDT te verdwijnen. Wat zou dat betekenen?

‘De school krijgt geen subsidie. Mijn collega Michelle Epping en ik worden wel gesupport met uren, maar die komen niet uit een subsidie. Ympact krijgt wel subsidie. Als die stopt, kunnen zij hier niet mee verder.’

Wat gaat er dan verloren?

‘Ik denk dat we jongeren dan een enorme kans ontnemen om op eigen initiatief verantwoordelijkheid te nemen in de maatschappij. Dit draag bij aan hun volwassen worden
Het is een soort speeltuin voor het leven. En ik denk dat je de stad alleen in ons geval al 100 vrijwilligers ontneemt, die een bijdrage leveren aan een betere, kleurrijkere stad.
Maar mijn grootste bezwaar is dat je dan eigenlijk tegen een school zegt: jullie taak is alleen maar mensen op te leiden voor een vervolgopleiding. Je leert niet voor de school, je leert voor het leven.’

Interview: Marijke Verduijn