‘Door geld gaan mensen van elkaar verschillen’
De kermis is weer in de stad. Terwijl twee jongeren wachten tot de muntjesschuifmachine vrij komt, gaan ze een weddenschap aan: gaat de speler die op dat moment speelt winnen? Anderen volgen hun voorbeeld. De inzet wordt steeds hoger. De weddenschappen steeds complexer. Heeft er iemand nog overzicht? Het (ontstaan van het) kapitalisme in een notendop. Het is lekker om te winnen. Maar wat als je verliest?
Vijf jongeren die aan de voorstelling meewerken, vertellen wat ze ervan hebben geleerd en wat geld in hun leven betekent. ‘Het financiële systeem werkt niet meer, maar we zitten er in vast en hoe komen we er uit? Het moet veranderen. Ik wil dit systeem niet doorgeven aan de volgende generatie.’
De theatervoorstelling The Money Game jr. is een onderzoek naar ons ontspoorde financiële systeem door een generatie die er middenin opgroeit. Door de voorstelling op de kermis heen vertelt een aantal jongeren in een monoloog wat geld in hun leven betekent en welke blijdschap, vragen of zorgen dat oproept. En in een hoekje van het toneel sommen jongeren in een eindeloze reeks op hoe mode en reclame ons verleiden tot kopen: van witte sneakers tot Louis Vuitton.
De Minister-president als scheidsrechter
In de voorstelling ontstaan uiteindelijk vier maatschappelijk lagen: de mensen die aan de automaten staan, mensen die op hen wedden, een scheidsrechter en een aantal buitenstaanders die vooral met zichzelf bezig zijn. De bovenste laag zijn de bazen van Amazon en Facebook en de Donald Trumps. Laag 2 is de minister-president, die in de voorstelling de scheidsrechter is. Laag 3 is de goedverdienende bovenlaag zonder geldzorgen en laag 4 de hardwerkende mensen.
‘Wij laten zien dat de bovenste laag de meeste invloed heeft en bepaalt wat de onderste laag verdient’, zegt Wouter (17). ‘Dat die onderste laag constant geldzorgen heeft en dat niemand voor hen opkomt. De mensen zonder geldzorgen vinden het niet zo interessant. En de regering zegt: “Wij kunnen er alleen voor zorgen dat het spel goed wordt gespeeld, maar wij bepalen de spelregels niet.” Ik vind die rol van de scheidsrechter in de voorstelling heel interessant.’ In een van de monologen spreekt een jongere minister-president Rutte heel direct aan: “Wees een leider.”
Lastig om niet mee te doen
‘Je wordt gedwongen mee te doen met het spel’, zegt Mara (21). Ik denk dat we vaak verleid worden om dingen te kopen die we niet echt nodig hebben. Laag 1 wil misschien graag tassen van Louis Vuitton en een penthouse in New York en wij nieuwe sneakers, maar het is best lastig om niet mee te doen aan het systeem en “nee” te zeggen. En dat heeft voor laag 1 veel grotere consequenties dan voor de bovenste laag.’
Mara heeft naast haar studie een bijbaan om de huur te kunnen betalen. ‘Ik woon op mezelf in Amsterdam en dat is eigenlijk nauwelijks te betalen. Ik kom uit Amsterdam en wil hier graag blijven wonen, maar ik ben me er op aan het voorbereiden dat dat niet gaat lukken. Mijn moeders generatie is al uit het centrum naar de randen van de stad gedrukt. Maar voor mij is dat al niet meer haalbaar.
Ik heb ook een studielening, anders kom ik niet rond, maar ik vind dat doodeng, want uiteindelijk moet je het terugbetalen en het is best veel geld.’
Als ik iets wilde, moest ik sparen
Voor Bing (19) is er ook iets verloren gegaan doordat ze nu werkt en geld kan uitgeven aan leuke dingen, omdat ze nog bij haar moeder woont. In de voorstelling vertelt ze hoe ze als 11-jarige maandenlang spaarde om een camera van honderd euro te kunnen kopen en hoe blij ze was toen ze eindelijk met haar moeder naar de winkel ging. ‘Toen ik 11 was, kreeg ik 2,50 zakgeld in de week en ik moest het daar echt mee doen, dus als ik echt iets wilde, moest ik daarvoor sparen. Nu is het normaal om geld op de bank te hebben.’
Is er een zin of een inzicht dat de acteurs in het bijzonder aanspreekt?
Emin is door deze voorstelling bewuster en opstandiger naar geld en het kapitalisme gaan kijken. ‘Mijn personage zat in de bovenste laag en liep eigenlijk geen gevaar. Aan het eind verloor iedereen geld en voor de onderste laag was dat keihard, maar voor ons maakte dat niet zoveel uit. Daarom zeg ik in mijn monoloog: “Mensen worden minder menselijk van geld.” Geld kan je macht geven en die macht kan je misbruiken waardoor je minder menselijk wordt.’
Bing: ‘Jongeren maken zich zorgen over het geldsysteem. Ik denk dat deze voorstelling dat heel goed laat zien. Er ligt zoveel druk op ons: we moeten studeren, we kunnen ons geen huis meer veroorloven. En alles kost geld. Dat wordt maar weinig aangekaart.’
Isabel (19): ‘Bij mij bleef een zin uit een van de monologen hangen: “Ben ik verantwoordelijk voor hoe het geld verdiend wordt?” Soms koop je kleding bij een bedrijf dat de makers maar 50 cent per uur betaalt. En via de belasting betalen we mee aan bedrijven die niet goed omgaan met het milieu of hun werknemers. Dan vraag ik me wel eens af: ben ik daar verantwoordelijk voor?
‘Door geld gaan mensen van elkaar verschillen’, zegt Wouter. ‘En dat is eigenlijk heel erg, want je kan niet zonder. Ik merkte dat zelf: toen ik nog geen bijbaan had, moest ik voorzichtig zijn met geld. Nu werk ik wel en zie ik het verschil opeens. Als je geld hebt, heeft geld minder waarde: je hebt toch wel financiële zekerheid. Maar dat is ook eng, want ik wil niet meer meemaken dat ik geen geld heb.
Als ik straks 18 word, moet ik voor veel meer dingen gaan betalen: de zorgverzekering, je studie. Daar kan ik wel eens bang voor zijn. Ik vind het verdrietig dat er jongeren zijn die moeten nadenken over of ze wel verder willen studeren.’
‘Ik hoop dat het publiek op een gegeven moment de frustratie voelt’, zegt Mara. ‘Het financiële systeem werkt niet meer, maar we zitten er in vast en hoe komen we er uit? Ik hoop dat we die frustratie kunnen overbrengen. Het moet veranderen. Ik wil dit systeem niet doorgeven aan de volgende generatie.’
Interviews: Marijke Verduijn
Foto: vlnr: Isabel, Bing en Mara
